De Nederlandse gezondheidszorg is goed voor 7 procent van de landelijke CO2 uitstoot, dat is bijna evenveel als de uitstoot van Tata Steel en de Eemshavencentrale bij elkaar. Daarmee is de zorg een van de meest vervuilende sectoren van Nederland.

 Tijd voor verandering dus. Zorgpartijen hebben samen de Green Deal Duurzame zorg opgesteld. Hierin zijn doelen opgenomen om de CO2 uitstoot in de zorg te verminderen.

Noordwest Ziekenhuisgroep is een ziekenhuisorganisatie met meerdere locaties in Noord-Holland. Sinds anderhalf jaar staat duurzaamheid bij deze zorgorganisatie hoog op de agenda. Marco Lagrand is namelijk namens Noordwest Ziekenhuisgroep aangesteld als programmamanager duurzaamheid. Zijn doel: de organisatie verduurzamen en tegelijkertijd een maatschappelijk verantwoorde impact maken op het ziekenhuis, haar werknemers en de omgeving.

Samen met zijn team van mensen die naast hun gewone werkzaamheden zich inzetten voor duurzaamheid, heeft Lagrand 14 greenteams opgezet die werken aan verduurzaming van de bedrijfsvoering. Lagrand brengt alles bij elkaar en probeert iedereen binnen Noordwest Ziekenhuisgroep het belang van verduurzaming te laten inzien. “De aarde is echt ziek, als het een patiënt was zouden we haar opnemen.”

Green Deal

In 2015 werd de eerste Green Deal voor de zorg opgesteld met als doel om ziekenhuizen en andere zorgaanbieders te laten nadenken over systematische verduurzaming. Inmiddels is de Green Deal Duurzame zorg 3.0 opgesteld. Hierin worden concrete doelen gesteld voor zorgaanbieders. Met als belangrijkste doel om de zorg in 2050 geheel energieneutraal te maken.

De Green Deal onderscheidt vijf grote aandachtspunten:

• Het terugdringen van de CO2 uitstoot
• Medicijnresten in het oppervlaktewater verminderen
• Het bevorderen van circulair werken
• Het creëren van een gezonde leefomgeving in en buiten zorginstellingen
• Bewustwording vergroten over de impact van de zorg op het klimaat

 Om deze grote thema’s aan te pakken vragen de initiatiefnemers van de Green Deal om heldere regelgeving en duidelijkheid over financiële kaders. Verduurzamen kost geld en vraagt om langlopende investeringen. De initiatiefnemers verwachten daarom begrip in de begroting van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

De Green Deal is ondertekend door onder andere de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ). De deal kent nog geen bindende voorwaarden, maar helpt ziekenhuizen te motiveren om de doelen te halen. Noordwest Ziekenhuisgroep baseert zijn verduurzamingsdoelstellingen op de Green Deal en sluit zich binnenkort aan bij de doelstellingen.

Lagrand loopt tegen de hoge kosten van verduurzaming aan. “Sinds de energiecrisis zitten alle ziekenhuizen in moeilijk vaarwater.” Duurzaamheid dreigt niet meer de prioriteit te worden. “De interne budgetdiscussies zijn fiks. Als ik dan met een presentatie over duurzaamheid kom, wordt het lastig.”

Vandaar dat de NVZ aandringt op een ruimere begroting wat betreft verduurzaming in de zorg. Lagrand: “De focus ligt nu op korte termijn problemen en daardoor verliezen we het zicht op lange termijn problemen, die veel groter zijn.”

CO2 uitstoot terugdringen

De CO2 uitstoot van ziekenhuizen is groot. Noordwest Ziekenhuisgroep gebruikt zo’n 600 kuub gas per uur. Om de tussentijdse Green Deal doelstelling van 55 procent reductie in 2030 te halen moet dat gebruik omlaag. Een veelgenoemde oplossing is waterstof. Volgens Lagrand is “dat binnen tien jaar niet mogelijk. Daar heb je drie tankwagens per dag voor nodig en dat lukt niet met de huidige infrastructuur.

Het verbruik moet dus omlaag, vooral bij de operatiekamers (ok’s). “Dat zijn de echte slurpers,” zegt Lagrand die vindt dat in de inkoopvoorwaarden rekening gehouden moet worden met duurzaamheid. Bij de aanschaf van medische apparatuur moet een laag energieverbruik een voorwaarde zijn. “Thuis wil je ook een zuinige koelkast, waarom kijken we daar niet naar als je een MRI koopt?” 

Medicijnresten in oppervlaktewater verminderen

Het Nederlandse oppervlaktewater is het slechtste van Europa. De medicijnen die gebruikt worden en vervolgens uitgeplast worden en in het riool verdwijnen spelen hier een grote rol in. Zo zijn er afwijkingen bij vissen waargenomen die veroorzaakt worden door medicijnresten. Het zuiveren van water is moeilijk en daarom ligt de oplossing bij dit thema ook aan de gebruikskant. “Door keuzes te maken in medicijngebruik maak je verschil in de impact op het water,” vertelt Lagrand.

Circulair werken

Een simpele operatie aan bijvoorbeeld een teennagel levert makkelijk twee volle vuilniszakken aan afval op. Volgens Lagrand moet er zowel aan de voor- als achterkant minder gebruikt worden. “We moeten van disposable naar reusable. Dat betekent minder gebruiken en meer recyclen.”

Isolatieschorten, OK-jassen, mutsen worden allemaal weggegooid na een enkel gebruik. Lagrand wil terug naar het gebruik van textiel, maar loopt tegen de hoge kosten aan. “Het is duurder. De grootste uitdaging van deze transitie is geld.”

In Nederland zijn er nog weinig wasserijen die operatietextiel volgens de geldende hygiëne voorschriften kunnen wassen. Lagrand heeft tijdens de coronacrisis, toen er een tekort was aan beschermingsmiddelen, operatieschorten laten maken van textiel en liet deze wassen. Inmiddels is door de stijgende vraag CleanLease begonnen met het steriliseren van OK-jassen. Noordwest Ziekenhuisgroep is na de coronaperiode weer overgestapt op het gebruik van disposable schorten. “Voorlopig is het gebruik en wassen van medisch textiel te duur,” aldus Lagrand.

Ook op andere manieren probeert Lagrand de afvalberg van de ziekenhuizen terug te dringen. “We gaan gebruik maken van hervulbare schoonmaakmiddelen. We koken zelf vegetarische maaltijden, in plaats van kant en klaar maaltijden. Daarnaast worden volledig papieren koffiebekers geïntroduceerd voor bezoekers en worden medewerkers geacht hun eigen bekers mee te nemen.” Zo probeert Lagrand een deuk te slaan in de drie miljoen koffiebekertjes die de ziekenhuizen van Noordwest ieder jaar gebruiken.

Gezonde leefomgeving

Al deze verduurzamingsambities gaan gepaard met een maatschappelijk verantwoorde bedrijfsvoering. Zo heeft Noordwest Ziekenhuisgroep bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in dienst die helpen in het personeelsrestaurant of het bijvullen van de schoonmaakmiddelen. Ook gaat er aandacht uit naar biodiversiteit. Zo heeft het ziekenhuis een vlindertuin aangelegd en veel insectenhotels geplaatst. Het groenafval van de ziekenhuizen composteren ze binnenkort zelf en zal wordt gebruikt worden om de tuinen van de ziekenhuizen te voeden.

De focus ligt nu op korte termijn problemen en daardoor verliezen we het zicht op lange termijn problemen, die veel groter zijn.”

Personeel opvoeden

Het moeilijkste van verduurzamen? Geld is een ingewikkelde kwestie, maar Lagrand vindt het aan boord krijgen van zijn collega’s het lastigst. “Het opvoeden van het personeel is een hele kluif, gedrag is namelijk heel moeilijk te beïnvloeden. Het begint met commitment vanuit de top. Duurzaamheid moet in de kernwaardes van de organisatie.”

Uiteindelijk levert verduurzamen de organisatie ook veel op. Het verminderen van uitstoot en de afvalberg heeft financiële voordelen, maar Noordwest Ziekenhuisgroep probeert zich ook te onderscheiden als organisatie. Lagrand: “Er is een personeelstekort in de zorg en je merkt dat werkzoekenden een duurzame organisatie belangrijk vinden. Zo zijn wij aantrekkelijker voor nieuwe werknemers.” En als laatste voordeel noemt Lagrand het voorzijn van de regelgeving. “De regelgeving gaat aantrekken. Verduurzamen is een dure investering, maar als je op tijd begint voorkom je een hoop kosten.”