Welke factoren bepalen de energieprijzen?
Met de enorm gestegen energieprijzen is het gebruik van gas en elektriciteit een groter deel van de kostprijs gaan uitmaken. Slim energie inkopen is daarmee belangrijker geworden. Omdat de prijzen op de energiemarkten flink fluctueren is het moment van de inkoop cruciaal. Eind augustus vorig jaar bereikte de gasprijs een extreem hoogtepunt van 3 euro per m3 gas, waar de gemiddelde prijs van een m3 gas jarenlang rond de 20 cent bewoog. De prijs voor elektriciteit beweegt mee met die voor gas. Dat komt doordat veel elektriciteit wordt opgewekt in gasgestookte energiecentrales. Timing is dus belangrijk. Maar waar moet dan op gelet worden? Vele factoren beïn-vloeden de prijzen. Weten welke dat zijn, en begrijpen hoe deze van invloed zijn op de prijsvorming helpt om de juiste keuzes te maken.
Beschikbaarheid kerncentrales
Wanneer minder kerncentrales beschikbaar zijn voor de opwekking van elektriciteit heeft dit een prijsopdrijvend effect op de prijzen. Duitsland besloot een aantal jaren geleden helemaal te stoppen met kernenergie maar komt inmiddels op dat besluit terug. In Frankrijk sloot in de zomer van 2022 een aantal kerncentrales door gebrek aan koelwater.
Economische ontwikkelingen
Als de economie goed draait neemt het verbruik van energie toe. De economische verwachtingen (positief of negatief) hebben dus een direct effect op de prijzen.
Afschakelende industrie
Door de extreem hoge prijzen kan een bedrijf tijdelijk met productie stoppen. Het verbruik neemt hierdoor af, waardoor prijzen kunnen dalen. Andersom geldt natuurlijk hetzelfde. Voor een gevoel voor verhoudingen: Yara, de producent van kunstmest uit Sluiskil, verbruikt ongeveer 5% van het totale Nederlandse gas.
Verwachte temperaturen
Termijnprijzen gaan altijd uit van verwachtingen in het klimaat en het weer. De verwachte temperaturen uit de weermodellen worden ingeprijsd in de markt. Wijken de werkelijke temperaturen af, dan heeft dat invloed op de prijzen. Dit effect speelt met name op wat kortere termijnen van weken en hooguit maanden.
Zon en Wind
De investeringen in duurzame energiebronnen zon en wind nemen alsmaar toe. Met de toenemende capaciteit aan windparken en zonnepanelen daalt de vraag naar gas, wat de prijs voor gas doet dalen.
LNG wereldprijzen
LNG is vloeibaar gas en kan daardoor per schip vervoerd worden. Daardoor wordt het over de hele wereld verhandeld. De economische ontwikkelingen in met name Azië hebben invloed op de prijzen voor LNG.
CO2 emissierechten
Grote industriële ondernemingen, waaronder gascentrales, nemen verplicht deel aan het emissiehandelssysteem. In dit systeem daalt jaarlijks het aantal rechten dat deze ondernemingen ter beschikking gesteld krijgen en moeten zij zelf benodigde rechten bijkopen. De kosten voor de emissierechten stijgen, waardoor gas duurder wordt.
Gasvoorraden in opslag
Nederland heeft voor het piekverbruik van gas in de winter niet genoeg aan de regulieren aanvoer per pijpleiding. Daarom zijn er ondergrondse voorraden aangelegd in gasopslagen. Deze worden gedurende de zomer gevuld. Hoewel het handelen met gas in deze voorraden over is gelaten aan de vrije markt besloot Nederland het vullen van de voorraden in 2022 af te dwingen. De leveringszekerheid van het gas zou mogelijk in gevaar komen. Dergelijk ingrijpen heeft direct prijsopdrijvend effect.
Waterreservoirs
In Europa wordt ruim 10% van de elektriciteit opgewekt door waterkrachtcentrales. Deze zijn veelal afhankelijk van waterreservoirs (die achter de dam liggen). De stand van het water in deze reservoirs heeft voorspellende waarde voor de verwachte elektriciteitsproductie van de centrales, en dus voor de prijzen voor elektriciteit.
Energiebesparing
Nederland bleek in de eerste helft van 2022 ongeveer 25% gas te besparen, zonder dat de nationale productie daalde (BNP). De hoge prijzen voor gas hebben dus door de besparingen die dit uitlokt ook weer een prijsdrukkend effect op de gasprijs.
Over 60 jaar is het aardgas op. Wat zegt dat over de gasprijzen op de lange termijn? De verwachting is dat mettertijd andere energiebronnen de rol van aardgas overnemen. De voorraden aan steenkool bijvoorbeeld, reiken tot honderden jaren vooruit. Dat is echter geen oplossing die past bij de noodzaak de energievoorziening te verduurzamen. Nederland heeft in Europees verband de ambitie uitgesproken in 2050 volledig klimaatneutraal te zijn.
De verwachting is dan ook dat tot die tijd het gebruik van waterstof en (groene) elektriciteit zal groeien en op termijn het gebruik van aardgas zal vervangen.
Wat zijn de verwachtingen dan over de (met name) gasprijzen tijdens deze transitie? Specialisten verwachten dat de transitie geleidelijk zal verlopen. Steeds zal de afweging gemaakt worden tussen de wens te verduurzamen en economische gevolgen. Ook moeten de energienetten steeds worden aangepast. De prijsvorming van gas blijft in dat proces net als nu afhankelijk van de eerder beschreven factoren. Voorspellingen voor de lange termijn zijn er niet. Het blijft dus belangrijk de ontwikkelingen te blijven volgen en goed op te letten, met name bij investeringsbeslissingen die het gebruik van een specifieke energiebron vastleggen.
Dé energieprijs bestaat niet – Prijzen zijn afhankelijk van contractvorm en periode
In de media wordt vaak gesproken over ‘de gasprijs’ of ‘de elektriciteitsprijs’. Hiermee wordt dan meestal de prijs bedoeld die op de handelsmarkten voor energie betaald wordt tegen dagprijzen (voor gas) en uurprijzen (voor elektriciteit). Deze handelsmarkten heten spotmarkten. Dat is omdat de prijzen pas een dag van tevoren bekend zijn. Afnemers kunnen alleen maar van deze prijzen gebruik maken als zij een dynamisch contract afsluiten. Dit in tegenstelling tot contracten met een vaste prijs (altijd dezelfde prijs gedurende de hele contractperiode) en contracten met een variabele prijs (de prijs wordt gedurende de contractperiode een paar keer op gezette momenten aangepast).
Dynamische contracten zijn nog geen gemeengoed. Ondernemers willen zekerheid. Daarmee is het prijsbeleid naar klanten beter te regelen. Daarom sluiten ondernemers veelal contracten vooruit, waarmee de prijs voor energie voor een heel jaar vastligt.
Dynamische contracten kunnen wel nog een bijzonder voordeel opleveren. Doordat de prijzen per kwartier (voor gas) en per vijf minuten (voor elektriciteit) verschillen is voordeel te halen door het verbruik van energie over de dag te variëren. Minder verbruiken als de prijzen hoog zijn, en juist meer als de prijzen laag zijn. Voor ondernemers met bedrijfsprocessen die zich hier niet voor lenen is dit minder geschikt. Het vereist ook een voortdurend volgen van de energieprijzen. Een belangrijk nadeel van dynamische prijzen mag ook niet vergeten worden: de prijzen kunnen extreem variëren. Er kunnen pieken ontstaan bijvoorbeeld bij extreme kou in de winter. Ook kan de prijs extreem dalen en negatief worden als er te veel stroom wordt opgewekt door zonnepanelen en windmolens. Slechts één ding is zeker: je weet altijd achteraf pas wat je betaalt voor energie.
